भारताचे उपराष्ट्रपती जगदीप धनखड यांनी प्रकृतीच्या कारणास्तव आपल्या पदाचा राजीनामा दिला आहे. या राजीनाम्याने देशात नवीन उपराष्ट्रपती कोण होणार आणि त्यांची निवडणूक प्रक्रिया कशी असेल याबाबत चर्चा सुरू झाली आहे. उपराष्ट्रपती हे देशातील दुसरे सर्वोच्च संवैधानिक पद आहे. उपराष्ट्रपती निवडणुकीची प्रक्रिया, मतदान कोण करते, जमानत रक्कम आणि उपराष्ट्रपती होण्यासाठी राज्यसभेचे सदस्य असणे आवश्यक आहे का, याबाबत सविस्तर माहिती….. 
उपराष्ट्रपती पदासाठी निवडणूक कशी होते?
भारताच्या संविधानातील अनुच्छेद 68 च्या खंड 2 नुसार, उपराष्ट्रपतीच्या मृत्यू, राजीनामा, पदावरून हटवणे किंवा अन्य कारणांमुळे पद रिक्त झाल्यास लवकरात लवकर निवडणूक आयोजित केली जाते. उपराष्ट्रपतीची निवड आनुपातिक प्रतिनिधित्व प्रणालीद्वारे एकल संक्रमणीय मत पद्धतीने होते. ही पद्धत उमेदवाराला मतदारांच्या प्राधान्यक्रमानुसार मतदान करण्याची सुविधा देते. यामुळे निवडणूक प्रक्रिया अधिक पारदर्शक आणि समावेशक बनते.
कोणाला आहे मतदानाचा अधिकार?
संविधानातील अनुच्छेद 66 नुसार, उपराष्ट्रपतीच्या निवडणुकीत संसदेच्या दोन्ही सभागृहांचे, म्हणजेच लोकसभा आणि राज्यसभेचे सदस्य मतदान करतात. यामध्ये नामनियुक्त (नॉमिनेटेड) सदस्यांचाही समावेश आहे. विशेष बाब म्हणजे, राष्ट्रपतीच्या निवडणुकीत विधानसभा सदस्य मतदान करतात, परंतु उपराष्ट्रपतीच्या निवडणुकीत त्यांना मतदानाचा अधिकार नसतो. मात्र, राज्यसभेतील 12 नामनियुक्त सदस्य उपराष्ट्रपतीच्या निवडणुकीत मतदान करू शकतात, जे राष्ट्रपतीच्या निवडणुकीत सहभागी होऊ शकत नाहीत.
जमानत रक्कम किती?
उपराष्ट्रपती निवडणुकीत उमेदवाराला 15,000 रुपये जमानत रक्कम जमा करावी लागते. जर उमेदवाराला एकूण मतांच्या 1/6 मते मिळाली नाहीत, तर ही रक्कम जप्त केली जाते. ही अट उमेदवारांना गंभीरपणे निवडणूक लढवण्यास प्रोत्साहित करते आणि बिन महत्त्वाच्या उमेदवारीला आळा घालते.
राज्यसभेचे सदस्यत्व आवश्यक आहे का?
उपराष्ट्रपती हे राज्यसभेचे सभापती असतात, परंतु उपराष्ट्रपती होण्यासाठी राज्यसभेचे सदस्य असणे बंधनकारक नाही. जर एखादी व्यक्ती राज्यसभेचे सदस्य होण्याची पात्रता पूर्ण करत असेल, तर ती उपराष्ट्रपतीपदासाठी निवडणूक लढवू शकते. यामुळे निवडणुकीत अधिक व्यापक आणि योग्य व्यक्तींचा समावेश होऊ शकतो.
उपराष्ट्रपतींचे अधिकार आणि जबाबदाऱ्या
उपराष्ट्रपती हे संवैधानिकदृष्ट्या अत्यंत महत्त्वाचे पद आहे. ते राज्यसभेचे सभापती म्हणून काम पाहतात आणि सभागृहातील चर्चा व कार्यवाही सुव्यवस्थितपणे चालावी याची जबाबदारी घेतात. याशिवाय, राष्ट्रपतीचे पद रिक्त झाल्यास उपराष्ट्रपती त्यांच्या जबाबदाऱ्या सांभाळतात. यामुळे उपराष्ट्रपती हे केवळ सांकेतिक पद नसून, देशाच्या शासन व्यवस्थेत महत्त्वाची भूमिका बजावणारे पद आहे.
जगदीप धनखड यांच्या राजीनाम्याने उपराष्ट्रपती निवडणुकीची प्रक्रिया लवकरच सुरू होण्याची शक्यता आहे. ही निवडणूक देशाच्या राजकीय वातावरणात नवीन चर्चांना जन्म देईल. कोणता उमेदवार या पदासाठी योग्य ठरेल आणि कोणत्या पक्षाचे वर्चस्व राहील, हे पाहणे उत्सुकतेचे ठरेल. या निवडणुकीद्वारे भारताला एक सक्षम आणि जबाबदार उपराष्ट्रपती मिळेल, अशी अपेक्षा आहे.
