जगात प्रत्येक व्यक्ती कर्जाची भाकरी खातो, अशा देशाची विश्वासार्हता कशी असेल? हे वाक्य पाकिस्तानला पूर्णपणे चपलक बसते. शाहबाज शरीफ यांच्या सरकारने पाकिस्तानवर इतके कर्ज ओझे लादले आहे की जर ते पाकिस्तानच्या प्रत्येक नागरिकामध्ये समान प्रमाणात वाटले, तर प्रत्येकावर सुमारे ३ लाख रुपयांचे कर्ज असेल. देशाचा अर्थसंकल्प सादर करण्यापूर्वी पाकिस्तान सरकारने आर्थिक सर्वेक्षण सादर केले. ज्यामध्ये असे म्हटले की पाकिस्तानचा एकूण विक्रम ७६ लाख कोटी पाकिस्तानी रुपयांवर पोहोचला आहे. विशेष म्हणजे पाकिस्तानचा आर्थिक विकासही ३ टक्क्यांपेक्षा कमी राहू शकतो. आता तुम्हाला समजेल की पाकिस्तानची स्थिती किती वाईट झाली आहे. त्यानंतरही तो भारताशी खेळण्यासाठी चीनकडून शस्त्रे खरेदी करत आहे. पाकिस्तानच्या कर्जाबद्दल कोणत्या प्रकारचा अहवाल समोर आला आहे ते देखील आम्ही तुम्हाला सांगतो.
पाकिस्तानला अनेकदा जगातील भिकाऱ्याचे वाडगे म्हटले जाते, विशेषतः इस्लामिक देशांमध्ये. पाकिस्तानचे पंतप्रधान शाहबाज शरीफ हे मदत, गुंतवणूक आणि पाठिंब्याच्या शोधात अनेकदा मित्र राष्ट्रांना भेटी देताना दिसतात, तर त्यांचे सैन्य दहशतवादावर आणि पायाभूत सुविधांच्या उभारणीवर खर्च करत आहे. आता, एका अलीकडील अहवालात पाकिस्तानच्या कर्जात मोठी वाढ झाल्याचे उघड झाले आहे. पाकिस्तानमध्ये महागाई वाढत असताना, देशाचे राष्ट्रीय कर्ज विक्रमी उच्चांकावर पोहोचले आहे. सोमवारी प्रसिद्ध झालेल्या आर्थिक सर्वेक्षणात असे दिसून आले आहे की पाकिस्तानचे कर्ज अभूतपूर्व प्रमाणात वाढले आहे, जे त्याच्या आर्थिक भविष्याचे भयानक चित्र आहे.
CNN-NEWS18 च्या अहवालानुसार, मार्च २०२५ च्या अखेरीस पाकिस्तानचे एकूण कर्ज ७६,००७ अब्ज पाकिस्तानी रुपये (PKR) – म्हणजेच ७६ ट्रिलियन – पर्यंत पोहोचले आहे. देशाच्या इतिहासातील ही सर्वोच्च कर्ज पातळी आहे. जर आपण भारतीय रुपयांमध्ये पाहिले तर ते २३.१ ट्रिलियन रुपये असेल, तर डॉलरमध्ये मोजले तर ते २६९.३४४ अब्ज अमेरिकन डॉलर्स असेल. फक्त चार वर्षांपूर्वी, २०२०-२१ मध्ये, पाकिस्तानचे कर्ज ३९,८६० अब्ज रुपये होते, म्हणजेच त्या अल्पावधीत ते जवळजवळ दुप्पट झाले आहे. एका दशकात मागे वळून पाहिल्यास, हा आकडा फक्त १७,३८० अब्ज रुपये होता. याचा अर्थ असा की एका दशकात पाकिस्तानचे कर्ज ५ पट वाढले आहे.
पाकिस्तानवर नोंदवलेले कर्ज अजिबात कमी नाही. हे पाकिस्तानच्या एकूण अंदाजे जीडीपीच्या सुमारे ७० टक्के आहे. २०२५ मध्ये पाकिस्तानचे अंदाजे जीडीपी $३९० अब्ज आहे. तर पाकिस्तानचे एकूण कर्ज $२६९.३४४ अब्ज डॉलर्सवर पोहोचले आहे. विशेष म्हणजे जर हे संपूर्ण कर्ज पाकिस्तानच्या सध्याच्या लोकसंख्येमध्ये समान प्रमाणात वितरित केले, तर प्रत्येक व्यक्तीला सुमारे ३ लाख रुपये द्यावे लागतील. याचा अर्थ असा की सध्या पाकिस्तानी लोकांवर लाखो रुपयांचे कर्ज आहे. जे सध्याच्या परिस्थितीकडे पाहता फेडणे खूप कठीण दिसते.
आर्थिक सर्वेक्षणाच्या आकडेवारीनुसार, पाकिस्तानच्या एकूण कर्जाचा सर्वात मोठा वाटा स्थानिक बँकांचा आहे. जे ५१,५०० अब्ज पाकिस्तानी रुपये आहे. त्याच वेळी, पाकिस्तानचे बाह्य स्रोतांकडून कर्ज २४,५०० अब्ज पाकिस्तानी रुपयांपर्यंत वाढले आहे. आर्थिक सर्वेक्षणात अनेक प्रकारच्या धोक्यांबद्दल इशारा देण्यात आला आहे. त्यात म्हटले आहे की जास्त किंवा खराब व्यवस्थापन केलेल्या कर्जांमुळे गंभीर असुरक्षा निर्माण होऊ शकतात.
जसे की व्याजाचा भार वाढवणे आणि दुर्लक्ष केल्यास ते दीर्घकालीन वित्तीय स्थिरता आणि आर्थिक सुरक्षिततेला धोका निर्माण करू शकते. दरम्यान, पाकिस्तानला अलीकडेच विस्तारित निधी सुविधा अंतर्गत आयएमएफकडून १.०३ अब्ज अमेरिकन डॉलर्सचे मदत पॅकेज मिळाले आहे, जे त्याच्या तणावग्रस्त अर्थव्यवस्थेला काही दिलासा देण्याचा प्रयत्न आहे.
विशेष म्हणजे ऑपरेशन सिंदूरच्या पार्श्वभूमीवर पाकिस्तान आपला संरक्षण खर्च वाढवण्याची योजना आखत आहे, जिथे त्याला भारताविरुद्ध अपमानजनक पराभव पत्करावा लागला. पाकिस्तानवर वारंवार विकास निधी दहशतवाद आणि लष्करी पायाभूत सुविधांकडे वळवल्याचा आरोप करण्यात आला आहे.
