तब्बल15 वर्षांनंतर गुरुवारी बांगलादेश आणि पाकिस्तानमध्ये परराष्ट्र सचिव स्तरावरील चर्चा झाली. या काळात बांगलादेशने अनेक न सुटलेले मुद्दे उपस्थित केले. बांगलादेशचे परराष्ट्र सचिव मोहम्मद जशीम उद्दीन यांनी 1971 च्या अत्याचारांसाठी पाकिस्तानकडून औपचारिक माफी मागण्याची मागणी केली. बांगलादेशने म्हटले आहे की पाकिस्तानने 1971 च्या संयुक्त मालमत्तेतून बांगलादेशला त्यांचा हिस्सा 4.3 अब्ज डॉलर्स (36 हजार कोटी रुपये किंवा 52 हजार कोटी बांगलादेशी टका) द्यावा, जेव्हा दोन्ही देश एक होते. यासोबतच, 1970 मध्ये बांगलादेशला (तत्कालीन पूर्व पाकिस्तान) चक्रीवादळात मदत केल्याबद्दल मिळालेले 200 दशलक्ष डॉलर्स (सुमारे 2400 कोटी रुपये) देखील द्यावे लागतील.
3 लाख ‘बिहारी’ परत करण्याचा मुद्दाही उपस्थित
बांगलादेशने ढाका छावण्यांमध्ये राहणाऱ्या 3 लाखांहून अधिक अडकलेल्या पाकिस्तानी नागरिकांना परत आणण्याचा मुद्दाही उपस्थित केला. बांगलादेशात त्यांना ‘बिहारी’ म्हणतात. ते मूळचे उर्दू भाषिक मुस्लिम स्थलांतरित आहेत जे 1947 मध्ये भारताच्या फाळणीनंतर बिहार आणि उत्तर प्रदेशातून पूर्व पाकिस्तान (बांगलादेश) मध्ये स्थायिक झाले. 1971 च्या बांगलादेश मुक्ती युद्धानंतर, या लोकांनी पश्चिम पाकिस्तानशी निष्ठा दाखवली, ज्यामुळे त्यांना बांगलादेशमध्ये भेदभाव आणि छळाचा सामना करावा लागला. त्यांना ‘पाकिस्तान समर्थक’ मानले गेले आणि त्यांच्यावर सूड उगवण्यात आला. त्यांच्या मालमत्ता जप्त करण्यात आल्या आणि त्यांना हिंसाचार, बलात्कार आणि खूनांना सामोरे जावे लागले. त्यानंतर भारतीय लष्कर आणि रेडक्रॉसने त्यांच्या संरक्षणासाठी ढाका आणि इतरत्र अनेक तात्पुरती मदत छावण्या उभारल्या. बांगलादेशच्या स्वातंत्र्यापासून, लाखो लोक मदत छावण्यांमध्ये दयनीय परिस्थितीत राहत आहेत आणि त्यांना पाकिस्तानने दत्तक घेतलेले नाही किंवा बांगलादेशने त्यांना पूर्ण नागरिकत्व दिलेले नाही.
पाकिस्तानला बांगलादेशचा मुख्य शेजारी म्हटले
एका पत्रकाराने जशीम उद्दीन यांना विचारले की ढाका पूर्वी भारताकडे झुकत होता तसाच आता पाकिस्तानकडे झुकत आहे का? यावर त्यांनी सांगितले की, बांगलादेश पाकिस्तानशी आदर आणि परस्पर फायद्याच्या आधारावर संबंध प्रस्थापित करण्याचा मानस ठेवतो. ते म्हणाले की, बांगलादेश आपल्या परराष्ट्र धोरणानुसार सर्व शेजारी देशांशी संबंध वाढवण्यावर भर देतो. पाकिस्तान हा दक्षिण आशियातील बांगलादेशच्या प्रमुख शेजारी देशांपैकी एक आहे. बांगलादेशच्या परराष्ट्र सचिवांनी सांगितले की, पाकिस्तानचे उपपंतप्रधान आणि परराष्ट्र मंत्री इशाक दार 27 आणि 28 एप्रिल रोजी बांगलादेशला भेट देतील. आमना बलोच म्हणाल्या की, दोन्ही देशांदरम्यान लवकरच थेट विमानसेवा देखील सुरू होईल.
पाकिस्तानी परराष्ट्र सचिवांनी मोहम्मद युनूस यांची भेट घेतली
जशीम उद्दीन यांनी त्यांच्या पाकिस्तानी समकक्ष आमना बलोच यांच्यासोबत परराष्ट्र कार्यालय सल्लामसलत (एफओसी) नंतर माध्यमांना सांगितले की, आम्ही पाकिस्तानसोबत ऐतिहासिकदृष्ट्या न सुटलेले मुद्दे उपस्थित केले आहेत. बांगलादेशी परराष्ट्र सचिव म्हणाले की, आम्ही म्हटले आहे की ऐतिहासिकदृष्ट्या निराकरण न झालेले प्रश्न सोडवण्याची ही योग्य वेळ आहे. परस्पर हित आणि हितासाठी हे प्रश्न सोडवले पाहिजेत. पाकिस्तानच्या परराष्ट्र सचिव आमना बलोच यांनी बांगलादेश सरकारचे मुख्य सल्लागार मुहम्मद युनूस आणि परराष्ट्र व्यवहार सल्लागार मोहम्मद तौहिद हुसेन यांची स्वतंत्रपणे भेट घेतली.
भारत-पाकिस्तान युद्धाची सुरुवात बांगलादेशी लोकांच्या अत्याचाराने झाली
पाकिस्तान पूर्व आणि पश्चिम अशा दोन भागात विभागला गेला. पूर्व पाकिस्तानातील लोक बंगाली बोलत होते. स्त्रिया पूर्वी साड्या नेसत असत. पश्चिम पाकिस्तानचे सरकार चालवणारे नेते त्यांना दुसऱ्या दर्जाचे नागरिक मानत होते. पूर्व पाकिस्तानची लोकसंख्या 55 टक्के होती आणि त्यांच्या बजेटपैकी 80 टक्के पश्चिम पाकिस्तानमध्ये खर्च होत असे. जेव्हा पूर्व पाकिस्तानातील लोकांनी आवाज उठवला तेव्हा पाकिस्तानी सैन्याने त्यांचा आवाज दाबला. या भेदभावामुळे संतप्त होऊन पूर्व पाकिस्तानातील लोकांनी बांगलादेश नावाच्या वेगळ्या राज्याची मागणी करण्यास सुरुवात केली. पाकिस्तानी सैन्य दररोज कुठे ना कुठे नरसंहार करत होते. 25 मार्च 1971 रोजी पाकिस्तानने त्यांच्या पूर्वेकडील भागात कथित बंडखोरी चिरडण्यासाठी कर्फ्यू लागू करून ऑपरेशन सर्चलाइट सुरू केले. जनरल टिक्का खान यांना याची जबाबदारी देण्यात आली.
1971 च्या युद्धाची सुरुवात बांगलादेश मुक्ती युद्ध म्हणून झाली
पहिल्याच दिवशी, पाकिस्तानी सैन्याने बांगलादेशचा झेंडा घेऊन जाणाऱ्या सर्व लोकांना मारले. रात्रीच्या वेळी सैन्याने ढाका विद्यापीठावर हल्ला केला. दोन दिवसांत पाकिस्तानी सैन्याने दीड लाखाहून अधिक लोकांना ठार मारले. पूर्व पाकिस्तानमध्ये पाकिस्तानी सैन्याच्या क्रूरतेमुळे, भारतीय सैन्याने 3 डिसेंबर 1971 रोजी पाकिस्तानी सैन्यावर हल्ला केला. भारत आणि पाकिस्तानमधील 1971 च्या युद्धाची सुरुवात बांगलादेश मुक्ती युद्ध म्हणून झाली. 13 दिवस चाललेल्या युद्धानंतर, 16 डिसेंबर रोजी पाकिस्तानी सैन्याने आत्मसमर्पण केले. भारतीय सैन्याने सुमारे 90 हजार पाकिस्तानी सैनिकांना कैद केले होते.
