शब्दांनी नाही, सूरांनी जे मन व्यापून टाकतात, तीच खरी साधना. आणि या साधनेचा वसा घेतला आहे बीड जिल्ह्यातील शिरस मार्ग या छोट्याशा गावात जन्मलेल्या गोरक्ष मोहन पवळ यांनी – एक शेतकरी कुटुंबातील वारकरी परंपरेतून आलेली व्यक्ती, ज्यांनी शास्त्रीय संगीतातून एक नवा समाजप्रबोधनाचा ध्यास घेतला.
साल 1980. बीड जिल्ह्यातील शिरस मार्ग या शांत, ग्रामीण भागात एका वारकरी कुटुंबात गोरक्षजींचा जन्म झाला. वडील शेतीवर गुजराण करत होते. घरी भजन, कीर्तन, वारकरी परंपरेचे संस्कार – या सगळ्या वातावरणातच लहानपण गेले. बालपणापासूनच सूरांची ओढ, अभंगांची साधना आणि आत्म्याशी संवाद साधणारी गायकी यांचे बीजारोपण झाले.
संगीतातील गाढ आकर्षण त्यांना औरंगाबाद (सध्याचे छत्रपती संभाजीनगर) येथील शासकीय शास्त्रीय संगीत महाविद्यालयापर्यंत घेऊन गेले. तिथे त्यांनी एम.ए. पर्यंत संगीताचे शास्त्रशुद्ध शिक्षण घेतले आणि आत्मविश्वासाने ज्ञानाचा दीप पेटवला.
तुकाराम महाराजांच्या नावाने सुरू झाला ‘सुरांचा संग्राम’
2008 साली, गोरक्ष मोहन पवळ यांनी एका दुर्दम्य इच्छाशक्तीने ‘श्री संत जगद्गुरु तुकाराम महाराज प्रतिष्ठान’ या संस्थेची स्थापना केली. ही संस्था म्हणजे एक चळवळ झाली – ग्रामीण आणि निमशहरी भागातील हजारो विद्यार्थ्यांसाठी संगीत, संस्कार आणि आत्मिक उन्नतीचा शुद्ध मंच. वारकरी परंपरेच्या आध्यात्मिक साखळीत शास्त्रीय संगीताची सौंदर्यपूर्ण जोड देण्याचे काम त्यांनी मोठ्या तळमळीने केले.
आजपर्यंत हजारो विद्यार्थ्यांनी या संस्थेतून प्रशिक्षण घेऊन ना केवळ गायकीत यश मिळवलं, तर अनेकांनी समाजसुधारणेच्या कामातही हातभार लावला. ही संस्था मराठा सेवा संघाशी संलग्न असून सामाजिक समरसतेचा ध्यास घेत आहे.
संगीतात अभिनयाची जोड : नवे क्षितिज
गोरक्षजी सध्या चित्रपट क्षेत्रातही सक्रीय आहेत. संगीत, अभिनय आणि सामाजिक संदेश यांचा सुरेख संगम असलेले प्रकल्प त्यांनी हातात घेतले आहेत. हे केवळ स्वतःच्या यशापुरते न थांबता, संघर्षमय पार्श्वभूमीतील तरुणांसाठी प्रेरणास्रोत ठरत आहेत.
याचबरोबर ते एक संगीत विद्यालयही यशस्वीपणे चालवत आहेत, जिथे पारंपरिक गायकीपासून ते आधुनिक अभिव्यक्तीपर्यंत विद्यार्थ्यांना मार्गदर्शन केले जाते.
‘मोबाईल शाळा’ – एक अभिनव संकल्पना
गोरक्षजींच्या कार्यातला एक विशेष टप्पा म्हणजे ‘मोबाईल शाळा’ ही संकल्पना. शिरस मार्ग (ता. बीड) या त्यांच्या मूळ गावात, त्यांनी लुप्त होत चाललेल्या शास्त्रीय संगीताच्या परंपरेला नवसंजीवनी देण्यासाठी या संकल्पनेची अंमलबजावणी सुरू केली आहे. वाहनातून गावागावात जाऊन शाळेसारखा अनुभव देणारी ही ‘मोबाईल शाळा’ ही एक क्रांती आहे ग्रामीण संगीत शिक्षणाच्या क्षेत्रात.
पुढचा वारस
गोरक्षजींच्या मते, “ही गुरुपरंपरा फक्त आमच्या घरापुरती नसून सर्वांची आहे. युवकांनी पुढे यावे, या परंपरेला हातभार लावावा आणि शास्त्रीय संगीताचा गंध गावागावात पोहोचवावा,” हीच त्यांची विनम्र अपेक्षा.
त्यांचा प्रवास हा केवळ वैयक्तिक यशाचा नसून, एक समूह-यशाचा साक्षात्कार आहे. समाजासाठी कार्यरत राहणारी एक विवेकी प्रतिभा, ज्याने संगीताला केवळ कलेचे माध्यम न मानता, ते एक साधना, सेवा आणि संस्कारांचे साधन बनवले.
उगम ग्रामीण, पण गाथा वैश्विक
गोरक्ष मोहन पवळ यांची ही यशोगाथा म्हणजे, अभावातून उभा राहिलेला आत्मविश्वास, पारंपरिकतेला आधार देत पुढारलेल्या विचारांची झेप, आणि ‘संगीत हे साधन नाही, ते साधनाचं साधन आहे’ याचा प्रत्यय देणारा प्रेरणादायी प्रवास!
